Laten we het eens over verwachtingen hebben …

Praktijkvoorbeelden uit de afgelopen periode

Laten we het eens over verwachtingen hebben. Misschien is het wel een mooi moment. Juist in deze periode nu we wat lucht lijken te krijgen na bijna 1,5 jaar, waarin bijna niets meer verliep zoals we verwacht hadden.

Verwachtingen, hmmm … Gekke dingen die verwachtingen. Sommigen menen dat je ze beter niet kunt hebben. Anderen menen dat het vrijwel altijd tot teleurstellingen leidt. Weer anderen weten dat verwachtingen met het leven verweven zijn. Verwachtingen hebben nogal wat impact op allerlei aspecten van ons leven.

Om even in te komen eerst wat vragen over verwachtingen:

• Wat verwacht jij? Van wie en wanneer en waarom?
• Wat mág je eigenlijk verwachten? En weet die ander dat jij iets verwacht?
• Ben jij je bewust wat je allemaal verwacht van jezelf, van anderen, van het leven?

Zomaar een greep uit een heel scala aan vragen die je rondom verwachtingen zou kunnen stellen. Je kunt ze loslaten op heel veel aspecten van ons bestaan. In het klein in de dagelijkse dingen, verwachtingen rondom relaties, familie, werk, de boodschappen en dergelijke. Of verwachtingen die te maken hebben met grotere zaken als  de overheid, de samenleving of de wereldorde. Of nog groter zoals het universum of God.

Onbewust hebben we verwachtingen over van alles. Dat is maar goed ook, want in mijn zienswijze geven verwachtingen richting aan de manier waarop we het leven vormgeven. Zowel in positieve als in negatieve zin. Aan de uiteinden van verwachtingen vinden we enerzijds diepe teleurstellingen én anderzijds ruim overtroffen verwachtingen. Uiteraard zouden we de ene kant van die uitersten liever voorkomen, want wie zit er nu te wachten op diepe teleurstellingen? Soms is een teleurstelling zó overweldigend dat het je helemaal gaat beheersen. Zelfs zo dat je in het geheel niet meer door hebt wélke, sterker nog dát je verwachtingen had. En trouwens, als je dat wel al van jezelf zou weten, dan zijn jouw verwachtingen vrijwel altijd uiterst logisch en realistisch en het niet uitkomen daarvan is dan ook altijd ‘de schuld’ van de ander.

Kijk eens naar de afgelopen periode, waarin Covid-19 de wereld, maar vooral ons individuele leven flink op z’n kop heeft gezet. Had jij dat verwacht? Had jij verwacht dat vele mensen in ons land op enig moment letterlijk op zouden staan, naar buiten zouden gaan om hard te klappen voor alle zorgmedewerkers? Had jij verwacht dat een groot deel van diezelfde mensen een jaar later dat enthousiasme en die prachtige support alweer vergeten zouden zijn? Sterker nog, dat sommigen zelfs zouden mopperen op de zorg en het geloof in de zorg verloren hadden. Had jij dat verwacht?

Toen de corona-golf zich over de wereld uitrolde wisten we in het geheel niet wát te verwachten. Kennelijk hadden mensen wereldwijd toch wel de verwachtingen dat er íemand zou zijn, op z’n minst ergens op de wereld een instantie, die precies wist hoe te handelen, wat te doen en dat het dan wel snel gefikst zou zijn. Wat doe je als je in een onbekende situatie bent, dan zoek je houvast en je verwacht dat er altijd wel ergens hulp vandaan zal komen. Niet zo gek als je ziet hoezeer wij vertrouwen op rationele kennis en technologie, de aanname is dan ook gemakkelijk dat daar wel snel een oplossing vandaan zal komen. Maar ja, bij ingrijpende nieuwe zaken moeten zelfs de knapste koppen ook slagen maken en zijn dingen niet zomaar even opgelost. Verwachtingsvol keek iedereen naar leiders en regeringen, daar mochten oplossingen vandaan komen. Over verwachtingen gesproken …

Je kunt je vast nog herinneren hoe de stemming was toen de eerste Covid-golf over ons heen spoelde. Uiteraard de eerste schrik, maar tegelijk de stemming van ‘met elkaar de schouders eronder’.  Er ontstonden uiterst creatieve en hartverwarmende initiatieven in een wonderlijke sfeer van saamhorigheid. Op dat moment wisten we met elkaar nogal eens de algemene verwachtingen te overtreffen. Voor zover je voor zo’n situatie überhaupt verwachtingen kan hebben. Ook de informatie en adviezen van mensen met kennis van zaken werd redelijk goed geaccepteerd en opgevolgd. We zetten met elkaar onze beste beentjes voor, overduidelijk met de verwachting dat we het virus zo snel uit konden bannen.

Dat leek te lukken. De beelden die getoond werden van de zieken waren overtuigend, de berichten vanuit de ziekenhuizen werden dagelijks gevolgd, de maatregelen werden grotendeels goed opgevolgd. Dit alles met de gedachte dat het dan snel voorbij zou zijn. Toen kwamen de mooie maanden én de versoepelingen en inderdaad zakte de besmettingsgraad. Dit voldeed aan het algemene idee als beloning van alle inzet. Oké, er waren waarschuwingen dat het nog niet over was en dat zich nieuwe varianten aandienden, maar ja het ging zo goed en dan verwacht je niet dat het nóg erger zou kunnen.

Het wérd erger. Niet alleen het aantal mensen dat ernstig ziek werd, maar ook de maatregelen om overbelasting van ons medisch systeem te voorkomen werden heel veel strikter én langduriger. Dat het zó lang zou duren en dat de beperkingen zo’n druk zouden leggen op ons sociaal maatschappelijk functioneren, dát oversteeg in negatieve zin de verwachtingen van een toenemend aantal mensen. Onduidelijke berichtgeving deed daar geen goed aan. Dát was niet wat de bevolking had verwacht en daarmee groeide ook steeds meer twijfels en teleurstelling. Maatregelen en juistheid van informatie werden steeds meer ter discussie gesteld. De verwachting dat het virus onder controle te krijgen was kon (nog) niet waargemaakt worden. Bijzonder genoeg leidde dat vooral tot teleurstelling in al die instanties die niet meer de zekerheid en duidelijkheid konden geven waar ieder zo op hoopte. De teleurstelling en het niet waarmaken van verwachtingen bleek voedingsbodem voor angst en opkomende geluiden van weerstand, tegendraadsheid, vermoedens van snode plannen en een flinke dosis wantrouwen.

In de tweede coronagolf werden teleurstellingen de basis voor wantrouwen en verdeeldheid in de samenleving, wat in de derde golf versterkt werd. Hiermee werd de teleurstelling een verwachting op zich. Mondkapjes waarvan niemand wist of ze nou eigenlijk wel of niet hielpen, vaccins die niet geleverd werden en andere ineens weer wel en soms onverwachte (al weet je hier eigenlijk niet wát te verwachten) bijwerkingen vertoonden. Elk vermoeden van wanbeleid, slordigheid of onzekerheid sloot aan bij de verwachting dat zaken niet juist of rechtmatig verliepen. Evenzeer geldt dat voor de verwachting over de impact van het virus en de ‘verlossing’ die het vaccin zou brengen. In dat licht werd elke ontwikkeling een bewijs dat door de bril van de verwachting gezien werd. Je ziet wat je verwacht te zien, wanneer de focus op de verwachting ligt. Dat laat geen ruimte voor een open blik, de verwachting wordt een overtuiging en al het andere wordt hierdoor gekleurd.

En nu lijkt het erop dat we ons langzaam uit de greep van de derde Covid-19 golf losmaken. Het voelt een beetje als een raar fenomeen, als ik zo om me heen luister lijken er geen verwachtingen meer te zijn. Gaat het deze keer wel goedkomen? Kunnen we de dreiging nu toch keren? Ik signaleer nauwelijks berichten over de verwachting dat het nú toch lukt, behalve dat wat we kunnen opmaken uit de versoepeling van de maatregelen. Ik signaleer ook nauwelijks teleurstellingen over het feit dat het tij nu toch lijkt te gaan keren, al dan niet gelinkt aan de teleurstelling dat de verantwoordelijken het ondanks alle hick-ups misschien toch wel goed hadden. Of houdt iedereen zijn adem in tot de zaak echt onder controle is of het tegendeel bewezen kan worden?

Nog even terug naar het begin van deze tekst. Ik schreef: Gekke dingen die verwachtingen. Om even in te komen eerst wat vragen over verwachtingen:

• Wat verwacht jij? Van wie en wanneer en waarom?
• Wat mág je eigenlijk verwachten? En weet die ander dat jij iets verwacht?
• Ben jij je bewust wat je allemaal verwacht van jezelf, van anderen, van het leven?

Als we onszelf en elkaar bovenstaande vragen eens zouden stellen, hoe kijk jij dan terug op zo’n 1,5 jaar corona-wereld? Had jij verwachtingen toen dit allemaal begon en was jij je bewust wat je van jezelf en van anderen verwachtte? Had jij enig idee wat je in zo’n situatie mócht of kon verwachten?

En dan, stel dat we inderdaad nu die dreiging de tent uit kunnen werken of op z’n minst beheersbaar kunnen maken, wat verwacht jij dan nu verder van jezelf en anderen? Kan je die verwachtingen vanaf nu gaan managen, zodat je teleurstellingen kunt voorkomen?

Ik weet dat het zijn nogal wat vragen waarop het antwoord niet pasklaar ligt te wachten. Toch hoop ik dat de voorbeelden van de ervaringen van de afgelopen tijd je een idee hebben gegeven over de impact van verwachtingen. Begin met je bewust te worden dát je verwachtingen hebt t.a.v. heel veel zaken. Duidelijke aanwijzingen liggen vaak al in de ervaring van teleurstellingen, omdat deze altijd een gevolg van verwachtingen zijn. Teleurstellingen horen bij het leven, ze dragen bij aan onze groei en zorgen dat we onze creativiteit benutten en oplossingen vinden. Toch zijn teleurstellingen in belangrijke mate te voorkomen door ons bewust te worden van de verwachtingen die we hebben en die met onszelf en anderen af te stemmen. Als we elkaar die handreiking doen, in grote en in kleine zaken, dán kunnen we de wereld een beetje mooier en minder gecompliceerd maken.

Sabine Alders-du Bosc/21-6-2021